Surowce, odpady, środowisko

W ramach dziedziny SUROWCE, ODPADY, ŚRODOWISKO zidentyfikowano następujące kluczowe obszary technologiczne:

• Środowisko i klimat – zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi, ochrona bioróżnorodności i klimatu
• Efektywne gospodarowanie surowcami
• Zrównoważony przemysł
• Technologie obiegu zamkniętego w gospodarce odpadami
• Inteligentne zarządzanie środowiskiem
• Remediacja środowiska gruntowo-wodnego

 

Obszary te, w wymiarze środowiskowym, z bezpośrednim wpływem na wymiar społeczny i gospodarczy, wykazują silny potencjał rozwojowy zważywszy na istotną potrzebę interwencji w zakresie środowiska i klimatu w skali nie tylko kraju, ale całego globu.

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na fakt, że aspekty ochrony środowiska i klimatu, a tym samym analizowana dziedzina SUROWCE, ODPADY, ŚRODOWISKO przekładają się horyzontalnie na zapisy szeregu kluczowych dokumentów programowych odnoszących się do różnych sektorów, dziedzin i kierunków interwencji – co potwierdza ich istotne znaczenie strategiczne.

Konieczność promowania i egzekwowania zrównoważonego rozwoju, przy określaniu i wdrażaniu wszystkich strategii politycznych i działań Unii wymaga uwzględnienia wymogów ochrony środowiska i klimatu w kierunkach rozwoju gospodarczego i technologicznego. Należy przy tym podkreślić, że istotność wszystkich działań związanych ze środowiskiem i klimatem jest regularnie podejmowana przez polityków, przedsiębiorców, samorządowców oraz społeczność lokalną. Wynika to zarówno z konieczności podjęcia systemowych działań związanych z wymogami prawnymi i regulacjami, jak również doraźnych – poprzez egzekwowanie planów transformacji i wdrażania konkretnych technologii na rzecz ochrony środowiska, klimatu i bioróżnorodności. Przykładem dedykowane inicjatywy, podkreślającą wagę wzmocnienie współpracy między już istniejącymi działaniami i partnerstwami w obszarze środowiska i klimatu jest uruchomiona Inicjatywa ENACT, która ma na celu zwiększenie ochrony przed skutkami zmiany klimatu i odporności na nie z wykorzystaniem rozwiązań opartych na przyrodzie (Nature-based Solutions).

Dodatkowo, analiza otoczenia społeczno-gospodarczego w wymiarze ekologicznym potwierdza kluczowe znaczenie wyodrębnionych obszarów technologicznych powołując się na następujące determinanty:

• Problemy środowiskowe związane z antropopresją rozpatrywane są w następujących aspektach: (a) nadmiernego wykorzystywania zasobów przyrodniczych i obciążenia środowiska spowodowanego rozwojem gospodarczym i wzrostem konsumpcji – co w efekcie powoduje, m.in. zanieczyszczenie wody, gleby i powietrza, (b) zmiany klimatu, (c) utraty bogactwa różnorodności biologicznej (dot. obszaru Środowisko i klimat – zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi, ochrona bioróżnorodności i klimatu);
• Zmiany klimatu są coraz silniejszym czynnikiem napędzającym migrację (dot. obszaru Środowisko i klimat – zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi, ochrona bioróżnorodności i klimatu);
• Proces szybkiego rozwoju przemysłu, globalizacja, urbanizacja są zjawiskami, które silnie naruszają równowagę mechanizmów przyrody stanowiąc globalne wyzwania, co podkreśla potrzebę intensyfikacji proekologicznych działań (dot. obszaru Efektywne gospodarowanie surowcami, Zrównoważony przemysł oraz Remediacja środowiska gruntowo-wodnego);
• Największe wzrosty wydatków B+R w dziedzinie SUROWCE, ODPADY, ŚRODOWISKO dotyczą obszarów gospodarki (działy PKD), które są związane z technologiami obiegu zamkniętego w gospodarce odpadami, inteligentne zarządzanie środowiskiem oraz remediacją środowiska gruntowo-wodnego (dot. obszaru Technologie obiegu zamkniętego w gospodarce odpadami, Inteligentne zarządzanie środowiskiem oraz Remediacja środowiska gruntowo-wodnego);
• Jednym z podstawowych wyzwań w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu jest obniżenie emisyjności gospodarki (dot. obszaru Środowisko i klimat – zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi, ochrona bioróżnorodności i klimatu oraz Zrównoważony przemysł);
• Globalne zapotrzebowanie na różnego rodzaju zasoby naturalne w XX wieku wzrosło dziesięciokrotnie i oczekuje się, że do 2030 roku podwoi się w porównaniu z rokiem 2010. Dodatkowo oczekuje się, że wyzwania związane z zaspokojeniem popytu zostaną jeszcze bardziej zaostrzone przez działania na rzecz dostosowania się do zmian klimatów, co w efekcie doprowadzi do sytuacji, że zasoby naturalne będą coraz rzadsze i droższe (dot. obszaru Środowisko i klimat – zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi, ochrona bioróżnorodności i klimatu);
• Wraz z rozwojem miast i regionów rośnie potrzeba zrównoważonego zarządzania środowiskiem. Również trwająca transformacja społeczno-gospodarcza i energetyczna regionów górniczych powoduje konieczność monitorowania skutków tych procesów. Rzetelne informacje i dane o środowisku system stanowią ważną pomoc przy podejmowaniu decyzji dla decydentów samorządowych, inwestorów czy stanowią źródłowe wiedzy dla pozostałych interesariuszy – jak np. społeczność lokalną (dot. obszaru Inteligentne zarządzanie środowiskiem);
• Surowce są istotnym elementem do produkcji wielu technologii potrzebnych do obecnie prowadzonej transformacji energetycznej. Powołując się na założenia Europejskiego Zielonego Ładu wzrasta rola surowców nieenergetycznych. Przejście na czystą zieloną energię przyniesie nowe wyzwania związane z zabezpieczeniem dostaw surowców koniecznych do rozwoju nowych technologii energetycznych (dot. obszaru Efektywne gospodarowanie surowcami);
• Konieczności rozwoju recyklingu mineralnych surowców wtórnych w kontekście gospodarki surowcowej stanowi istotny element w procesie przejścia na model gospodarki o obiegu zamkniętym, który aktualnie jest szeroko promowany przez Unię Europejską jako obowiązująca koncepcja gospodarowania odpadami (dot. obszaru Efektywne gospodarowanie surowcami oraz Technologie obiegu zamkniętego w gospodarce odpadami);
• Oczyszczalnie ścieków komunalnych jako obiekty końcowej, zbiorczej utylizacji odpadów mają istotne znaczenie we wdrażaniu założeń gospodarki o obiegu zamkniętym. Strumień ścieków komunalnych wraz z zawartymi w nim zanieczyszczeniami może być źródłem odzysku wody, energii i surowców wtórnych. Zaostrzające się przepisy prawne dotyczące gospodarki wodno-ściekowej wymagają nowych inwestycji również w innowacyjne technologie (dot. obszaru – Technologie obiegu zamkniętego w gospodarce odpadami);
• Jednym z zasobów, którego deficyt jest w szczególności odczuwany przez Polskę jest woda pitna. Globalne potrzeby ze względu na nierównomierne rozmieszczenie trwałych zasobów wodnych są niezaspokojone. Do 2050 roku zapotrzebowanie na wodę wzrośnie dwukrotnie, a ponad połowa światowej populacji będzie zagrożona jej deficytem. Problem pogłębia m.in. nieracjonalne gospodarowanie dostępnymi zasobami wody pitnej jak i skutki zachodzących zmian klimatycznych na ziemi (dot. obszaru Środowisko i klimat – zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi, ochrona bioróżnorodności i klimatu).

Wzrost powiązań pomiędzy poszczególnymi czynnikami w wymiarze środowiskowym (zmiany klimatu, kurczenie się zasobów, zanieczyszczenie środowiska), ale także społecznym i technologicznym powoduje, że interakcje te skutkują poważnymi i narastającymi zagrożeniami objawiającymi się zmianami klimatu, degradacją ekosystemów i utratą różnorodności biologicznej, co wymaga pilnej potrzebę podjęcia działań w tym obszarze.

Zakres dziedziny SUROWCE, ODPADY, ŚRODOWISKO (w ujęciu funkcjonalnym i technologicznym) wskazuje na komplementarny i synergiczny charakter realizowanych przedsięwzięć badawczych i inwestycyjnych, co wiąże się z horyzontalnym i przekrojowym przestrzeganiem dorobku prawnego w obszarze środowiska i klimatu. Istotnym było jednak podkreślenie wyłaniających się obszarów technologicznych wynikających z aktualnych potrzeb i konkretnych wymagań. Główne wyzwania związane ze środowiskiem i klimatem wciąż jednak pozostają aktualne, a zaniechanie działań w tym zakresie może mieć poważne negatywne skutki dla kraju, Unii Europejskiej oraz dobrostanu jej obywateli.